Η συζήτηση περί "Ευρώπης πολλαπλών ταχυτήτων”, όπως αυτή τροφοδοτήθηκε από την συνάντηση των ηγετών Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Ισπανίας στις Βερσαλλίες συσκοτίζει ένα θεμελιώδες γεγονός: ότι η Ε.Ε. είναι ήδη ένα μόρφωμα πολλαπλών ταχυτήτων. Η νομισματική ενοποίηση δεν αφορά όλα τα μέλη της, ούτε η συμμετοχή στον Χώρο Schengen. 
Μάλιστα οι αποκλίσεις των ταχυτήτων έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια ακόμη μεγαλύτερες, καθώς οι (ανατολικoευρωπαϊκές) χώρες που τώρα βρίσκονται εκτός ευρώ, αλλά οφείλουν να ενταχθούν στο κοινό νόμισμα, μόλις φθάσουν να πληρούν τις προϋποθέσεις, δείχνουν να έχουν ξεχάσει την εν λόγω υποχρέωσή τους και συνολικά να έχουν χάσει την διάθεσή τους για συμμετοχή στην νομισματική ενοποίηση.
Οι αποκλίσεις αυτές ευθύνονται άλλωστε και για το βρετανικό "ρήγμα”, που έχει προκαλέσει όλη την "υπαρξιακή” συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης. Η θέση της Βρετανίας σε μία Ένωση της οποίας το κέντρο βάρους αντικειμενικά μεταφερόταν, λόγω νομισματικής ενοποίησης, όλο και μακρύτερα από τις βρετανικές ακτές, αποδείχθηκε εντέλει μη βιώσιμη – πόσω μάλλον που η χώρα επωμιζόταν όλο και περισσότερο ρόλο εισαγωγέα ανεργίας από την ηπειρωτική Ευρώπη. 
Η προσχώρηση της Angela Merkel και των λοιπών Ευρωπαίων ιθυνόντων στη λογική των "πολλαπλών ταχυτήτων” αφορά τις κινήσεις εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης οι οποίες θα πρέπει (με αξιοποίηση του υφιστάμενου μηχανισμού των ενισχυμένων συνεργασιών και χωρίς αναθεώρηση των κοινοτικών συνθηκών που μπορεί να προκαλέσει εμπλοκές) να αναληφθούν από εδώ και πέρα – εν επιγνώσει του ότι το "ποδήλατο” ή θα συνεχίσει με κάποιον τρόπο να τρέχει ή θα πέσει.
Ως πεδία δε για να δοκιμαστεί αυτή η λογική προβάλλουν η άμυνα, η ασφάλεια και η φύλαξη των συνόρων. Όπως όμως επισημαίνει το Eurointelligence, η απάντηση σε ένα πρόβλημα είναι η επίλυσή του και όχι η ενασχόληση με ένα νέο αντικείμενο. 
Η "στρατιωτικοποίηση” του προορισμού της Ε.Ε. δεν απαντά στις πολιτικο-κοινωνικές εντάσεις και τους εθνικούς ανταγωνισμούς που δημιουργούν οι αποτυχίες στο μέχρι σήμερα κύριο αντικείμενο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. 
Η Ε.Ε. κλυδωνίζεται πρωτίστως λόγω της κρίσης της ευρωζώνης που αποτελεί την ανώτερη από τις υφιστάμενες "ταχύτητες” (στην οποία, αρκεί να αναλογιστεί κανείς, ανήκει η πενόμενη και επιτηρούμενη Ελλάδα). Και η κρίση αυτή παρατείνεται, πρωτίστως λόγω της επιλογής της Γερμανίας να πατήσει αλλεπάλληλες φορές το "φρένο” (στο ευρωομόλογο, στην τραπεζική ένωση κ.ο.κ.), από φόβο μπροστά στην προοπτική μιας "μεταβιβαστικής ένωσης”. Με άλλα λόγια, το ενοποιητικό εγχείρημα συναντά, για λόγους κατανοητούς, ένα "σκληρό”, ιστορικά διαμορφωμένο όριο: τα εθνικά κράτη δεν είναι έτοιμα να αυτοκαταλυθούν σε ένα σενάριο πολιτικής ένωσης. 
Μάλιστα πρωταγωνιστής των αντιστάσεων αναδεικνύεται σε αυτή τη φάση η μόνη χώρα που έχει ως τώρα προτείνει δημοσίως (δια του τότε υπουργού Εξωτερικών Joschka Fischer το 2000) την δημιουργία μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης. Το ότι το 1994 είχε προηγηθεί το σχέδιο Schaeuble-Lammers για τη δημιουργία Ευρώπης πολλαπλών ταχυτήτων δεν είναι αντιφατικό, διότι προϋποθέτει ευρωπαϊκό "σκληρό πυρήνα” υψηλού βαθμού ενοποίησης. Πρόκειται για κάτι πολύ διαφορετικό από τις λύσεις αμηχανίας που προτείνονται τώρα εν μέσω κλυδωνισμών.

Τρία σενάρια διάλυσης και τρία σενάρια διάσωσης του ευρώ

Τα σενάρια διάλυσης της Ευρωζώνης επανήλθαν στη μόδα. Με τους λαϊκιστές, όπως η Marine Le Pen, να επιτίθενται στο οικοδόμημα και τη δημοτικότητα του ευρώ να υποχωρεί, επιχειρηματικά στελέχη και επενδυτές φοβούνται ότι κανένα ενδεχόμενο δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ταυτόχρονα, όμως, το ευρώ έχει ήδη επιβιώσει από μια σειρά κρίσεων από την εγκαθίδρυσή του το 1999, με τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ να εμφανίζονται πρόθυμες να κάνουν ό,τι χρειάζεται για να στηρίξουν το νόμισμα.
Το Bloomberg παρουσιάζει τρία σενάρια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διάσπαση του ευρώ –και τρία σενάρια που θέλουν το ευρώ να αναδύεται ισχυρότερο μέσα από το κύμα λαϊκισμού. Και ρωτά τους ειδικούς για την πιθανότητα που έχει το κάθε σενάριο να γίνει πραγματικότητα.
Τα τρία σενάρια της διάλυσης του ευρώ
 
Σενάριο 1: Η Le Pen κερδίζει τις εκλογές της Γαλλίας (πιθανότητα 15%)
Με τους αντιπάλους της να έχουν πληγεί από τα σκάνδαλα, η Marine Le Pen διαψεύδει τις δημοσκοπήσεις και αναδεικνύεται νικήτρια στο β’ γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών. Στη συνέχεια διενεργεί –και κερδίζει- ένα δημοψήφισμα για την έξοδο της Γαλλίας από την Ευρωζώνη. Πυροδοτείται μια τεράστια φυγή κεφαλαίων, όχι μόνο στη Γαλλία αλλά και σε άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, όπου έχει αντηχήσει η ιδέα ενός αντίστοιχου δημοψηφίσματος. Ξεκινά η εφαρμογή ελέγχων στην κίνηση των κεφαλαίων. Η Le Pen εισαγάγει το φράγκο και το συνδέει με ό,τι απέμεινε από το ευρώ. Αυτό καθίσταται ανέφικτο και η αξία του νέου νομίσματος βυθίζεται. 
Χάος κατακλύζει τις αγορές. Έχοντας χάσει το επιχείρημα της μη αναστρεψιμότητας του ευρώ, άλλες κυβερνήσεις ακολουθούν το παράδειγμα της Γαλλίας, αφήνοντας μόνο λίγες χώρες του πυρήνα της Βόρειας Ευρώπης με το κοινό νόμισμα.
Σενάριο 2: Η Ιταλία παραδίδεται στον ευρω-σκεπτικισμό (πιθανότητα 30%)
Από τα όρια της κατάρρευσης όπου βρίσκεται, το ιταλικό τραπεζικό σύστημα δέχεται το τελειωτικό χτύπημα όταν οι ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ απορρίπτουν μια κυβερνητική γραμμή στήριξης 20 δισ. ευρώ, με το επιχείρημα ότι αποτελεί κρατική βοήθεια. Τα spreads των ιταλικών ομολόγων εκτοξεύονται σε ιστορικά υψηλά και οι τράπεζες μαστίζονται από την εκροή καταθέσεων που αναγκάζει τη νέα κυβέρνηση να επιβάλει capital controls προτού παραιτηθεί με συνοπτικές διαδικασίες. Μετά από πολλά χρόνια υποτονικής ανάπτυξης, ανεργίας και διαδοχικών χρηματοοικονομικών κρίσεων, η Ιταλία διακατέχεται από ευρω-σκεπτικισμό. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων κερδίζει τις εκλογές και σχηματίζει κυβέρνηση συνασπισμού με τη Λέγκα του Βορρά στη βάση μιας κοινής πλατφόρμας για επαναφορά της λίρας. Κρατικοποιούν τις τράπεζες και κερδίζουν το δημοψήφισμα σχετικά με τη συμμετοχή στο στην Ευρωζώνη, δίνοντας τέλος στο διάρκειας 18 ετών πείραμα της Ιταλίας με το ευρώ.
Σενάριο 3: Η Ελλάδα δεν αντέχει άλλο (πιθανότητα 50%)
Με τους πιστωτές να ζητούν επιπλέον περικοπές στις συντάξεις, ο Αλέξης Τσίπρας προκηρύσσει πρόωρες εκλογές, υποστηρίζοντας ότι τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν μέρος της συμφωνίας που έκλεισε το 2015. Η κίνηση αυτή τον βοηθά να ανακτήσει τη στήριξη των αποξενωμένων ψηφοφόρων του και να κερδίσει τις εκλογές με την κατηγορηματική δέσμευση να εγκαταλείψει τη λιτότητα.
Με την έξαρση του λαϊκισμού να αναγκάζει τις άλλες κυβερνήσεις της Ευρωζώνης να τηρούν σκληρή στάση απέναντι στην Ελλάδα, ο Τσίπρας δεν βρίσκει ιδιαίτερη κατανόηση στο εξωτερικό. Αυτή τη φορά η Ελλάδα δεν αντιδρά. Η Αθήνα χρεοκοπεί, εκδηλώνοντας αδυναμία να πληρώσει το χρέος της προς την ΕΚΤ και ωθεί την ΕΚΤ να "τραβήξει την πρίζα" από τις ελληνικές τράπεζες. Οι καταθέσεις μετατρέπονται σε υποσχετικούς τίτλους, μια μορφή IOU, καθώς οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις αναγκάζονται να ανταλλάξουν προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ τυπώνονται νέα χαρτονομίσματα. Αυτό ανοίγει το δρόμο για την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.
Τα τρία σενάρια της διάσωσης του ευρώ
Σενάριο 1: Μια παγκόσμια κρίση ενώνει την Ευρώπη (πιθανότητα 25%)
Οι ηγεσίες της Ευρώπης επικεντρώνονται στις δίδυμες κρίσεις στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και έξω από τα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης. Ο Donald Trump ξεκινά έναν εκδικητικό εμπορικό πόλεμο με τη Γερμανία, ενώ ο Ρώσος Πρόεδρος Vladimir Putin αρχίζει να προκαλεί σοβαρά το ΝΑΤΟ. Αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη υπαρξιακή απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γερμανία αποφασίζει να ενωθεί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel συναινεί σε μία δημοσιονομική ένωση με την υπόλοιπη Ευρωζώνη, σε αντάλλαγμα για γερμανική πειθαρχία στον προϋπολογισμό. Η Μεγάλη Ευκαιρία –υπογράφεται κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου- δίνει τέλος στην αμφιβολία γύρω από τους χρημαοοικονομικούς δεσμούς που κρατούν ενωμένη τη νομισματική ένωση. Η αξία του ευρώ εκτινάσσεται.
Σενάριο 2: Ο Schulz κερδίζει στη Γερμανία (πιθανότητα 15%)
Καθώς εντείνεται η κριτική απέναντι στην μεταναστευτική πολιτική της Merkel, οι Γερμανοί καταλήγουν πως ήρθε τελικά ώρα για αλλαγή. Η Merkel δεν καταφέρνει να κερδίσει μια τέταρτη θητεία και αντικαθίστανται από τον Martin Schulz, τον υποψήφιο των Σοσιαλδημοκρατών. Ο Schulz αποδεικνύεται πολύ πιο πρόθυμος να αποδεχτεί ηπιότερη δημοσιονομική πολιτική και οι Ευρωπαίοι πιστωτές χαλαρώνουν τους στόχους της Ελλάδας για λιτότητα. Η χώρα ολοκληρώνει το πρόγραμμα στήριξης το 2018 και επιστρέφει στις αγορές ομολόγων.
Ο Schulz αναβιώνει τη στήριξή του για τα ευρωομόλογα –χρέος που εκδίδεται από κοινού από τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης- και ανακουφισμένοι που οδεύουν προς το 2018 με την ΕΕ ανέπαφη, οι έτεροι ηγέτες δίνουν τη συγκατάθεσή τους. Ο Schulz σταδιακά διαρρυγνύει την οικονομική πολιτική της Merkel και εγκαινιάζει μια περίοδο ήπιας δημοσιονομικής επέκτασης στη Γερμανία, δίνοντας ώθηση στην εγχώρια ζήτηση. Το εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας στις συναλλαγές με τις ΗΠΑ συρρικνώνεται, αμβλύνοντας τις εντάσεις στις σχέσεις με την κυβέρνηση Trump. Μία ήπια δημοσιονομική ένωση γίνεται πραγματικότητα, με τους Γερμανούς φορολογούμενους να στηρίζουν κατά περιπτώσεις τις δαπάνες των κυβερνήσεων του ευρωπαϊκού Νότου. Ο Τσίπρας υποδέχεται τον Schulz στην Αθήνα. Επευφημούντα πλήθη καλωσορίζουν τον Καγκελάριο ο οποίος φιγουράρει στα πρωτοσέλιδα ως ο σωτήρας της Ελλάδας και του ευρώ.
Σενάριο 3: Τα καταφέρνουν με το ζόρι (πιθανότητα 75%)
Η Le Pen χάνει, η Ελλάδα δεν χρεοκοπεί, οι ιταλικές τράπεζες παραπαίουν και η Merkel κερδίζει, παρατείνοντας το ρόλο της ως του de facto ηγέτη της Ευρωζώνης. Με τα φώτα να είναι στραμμένα στην κάλυψη των τραυματικών διαπραγματεύσεων για το Brexit και τους πρώτους μήνες θητείας του Trump, η ΕΕ γιορτάζει απαρατήρητη τα 60 της χρόνια, καταρτίζοντας έναν άτολμο οδικό χάρτη για το μέλλον του ευρώ.
Απαλλαγμένοι από τις πιέσεις των εκλογικών αναμετρήσεων, η Merkel και οι άλλοι ηγέτες συζητούν τη θέσπιση του ρόλου ενός υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης –αλλά σε μερικά χρόνια από σήμερα. Η αδυναμία της Ελλάδας να εφαρμόσει τη λιτότητα για να "ξεκλειδώσει" τα κεφάλαια στήριξης δημιουργεί μία μίνι κρίση κάθε χρόνο, αλλά κάθε φορά λαμβάνει χώρα μια 11ωρη τελική διαπραγμάτευση και η ελληνική οικονομία σταδιακά βελτιώνεται. Οι σποραδικές ανησυχίες για την υγεία των τραπεζών ενθαρρύνουν την Ευρωζώνη να κάνει επιτέλους βήματα στην κατεύθυνση της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης και να εισαγάγει έναν κοινό μηχανισμό εγγύησης καταθέσεων.
Έχουμε 2020, δέκα χρόνια μετά το πρώτο μνημόνιο της Ελλάδας και η Ευρωζώνη είναι ακόμη ανέπαφη. Διευρύνεται, μάλιστα, με την είσοδο περισσότερων χωρών. Δεν υπάρχει ακόμη δημοσιονομική ένωση –αλλά αυτή μπορεί να περιμένει.
Επιμέλεια: Αναστασία Κυριανίδη